فردوس

در ميان جوايز ادبي، جايزه نوبل ارزشمند‌ترين و افتخارآميزترين آنهاست. اين جايزه يكي از چند جايزه‌اي است كه بنا بر وصيت آلفرد برنهارد نوبل (1833ـ 1899)، شيميدان سوئدي، به‌ وجود آمد. نوبل كه با اختراع ديناميت و باروت بدون دود (نيتروگليسيرين) ثروت سرشاري عايدش شده بود، وقتي مشاهده كرد كه از اختراع او، برخلاف انتظارش، براي افزايش قدرت سلاحهاي جنگي و آدمكشي استفاده مي‌شود سخت متأثر و نگران شد و تمام سرمايه و دارايي خود را وقف پاداش به برگزيدگان علم و ادب و صلح جهان كرد. بنا بر وصيتنامه نوبل، از درآمد سرمايه نه ميليون دلاري او، پنج جايزه در رشته‌هاي فيزيك، شيمي، پزشكي، ادبيات و صلح به وجود آمد تا هر سال به مردان و زناني، صرف‌نظر از مليت آنها اعطا شود كه خدمات ارزنده‌اي به «نفع بشريت» انجام داده باشند. اين جوايز نخستين بار در سال 1901 به برگزيدگان اعطا شد. در 1969 هم جايزه‌اي براي علوم اقتصادي به وجود آمد.
جايزه نوبل ادبيات به «شخصي تعلق مي‌گيرد كه در زمينه ادبيات، برجسته‌ترين اثر، با ماهيت معنوي، را آفريده باشد.» اين جايزه شامل مدال طلا، ديپلم و مبلغي پول است كه مبلغ آن از چهل و دو هزار دلار در 1953 به يك ميليون و چهارصد هزار دلار در 1993 افزايش يافته است. جايزه در دسامبر هر سال، سالگرد مرگ نوبل، توسط آكادمي سوئد در استكهلم، با حضور پادشاه سوئد، اعطا مي‌شود. معمولاً هم جايزه به مجموع آثار چاپي نويسنده تعلق مي‌گيرد، نه به يك اثر خاص. گاهي هم جايزه به دو يا سه نويسنده به طور مشترك داده مي‌شود. در بعضي از سالها هم ممكن است جايزه بدون برنده يا معوق بماند. كمااينكه در سالهاي جنگ جهاني دوم، در فاصله سالهاي 1940ـ1943، جايزه به كسي داده نشد.

....................................................................................



1901؛ رنه فرانسواسولي پرو دوم (1839ـ1907، فرانسوي) به خاطر اشعارش
1902؛ تئودور مونرن (1817ـ1903، آلماني) به خاطر آثار تاريخي‌اش
1903؛ بيورنستيرنه بيورنسن (1832ـ1910، نروژي) به خاطر رمانها، اشعار و نمايشنامه‌هايش
1904؛ فردريك ميسترال (1830ـ 1914، فرانسوي) به خاطر اشعارش، و خوزه ايچگاري‌اي ايساگوئري (1832 ـ 1910، اسپانيايي) به خاطر نمايشنامه‌هايش
1905؛ هنريك سينكيويچ (1846 ـ 1916، لهستاني) به خاطر رمانهايش
1906؛ جوزوپه كاردوچي (1835ـ1907، ايتاليايي) به خاطر اشعارش
1907؛ راديرد كيپلينگ (1865ـ1936، انگليسي) به خاطر داستانها، رمانها و اشعارش
1908؛ رودولف كريستف اويكن (1846 ـ 1926، آلماني) به خاطر داستانهاي فلسفي‌‌اش
1909؛ سلمالا گرلوف (1858، 1940، سوئدي) به خاطر رمانها و اشعارش
1910؛ پل فن لودويگ هيزه (1830ـ1914، آلماني) به خاطر اشعار، رمانها و نمايشنامه‌هايش
1911؛ موريس مترلينگ (1862ـ 1949، بلژيكي) به خاطر نمايشنامه‌هايش
1912؛ گرهارت هاوپتمان (1862ـ1946، آلماني) به خاطر نمايشنامه‌هايش
1913؛ سر رابيندرانات تاگور (1861ـ1941، هندي) به خاطر اشعارش
1914؛ جايزه داده نشد.
1915؛ رومن رولان (1866ـ1944، فرانسوي) به خاطر رمانهايش
1916؛ ورنرفن‌ هايدنستام (1859ـ1940، سوئدي) به خاطر اشعارش
1917؛ كارل گلروپ (1857ـ1943، دانماركي) به خاطر رمانها و داستانهاي كوتاهش
1918؛ جايزه داده نشد.
1919؛ كارل فردريك شپيتلر (1845ـ1924، سوئيسي) به خاطر حماسه‌ها، داستانهاي كوتاه و مقالاتش
1920؛ كنوت هامسون (1859ـ1952، نروژي) به خاطر رمانهايش
1921؛ آناتول فرانس (1844ـ1924، فرانسوي) به خاطر رمانها، داستانهاي كوتاه و مقالاتش
1922؛ خاثينتو بناونته‌اي مارتينز (1866ـ1954، اسپانيايي) ‌به خاطر نمايشنامه‌هايش
1923؛ ويليام باتلرييتس (1865ـ 1939، ايرلندي) به خاطر اشعارش
1924؛ ولاديسلاو ستانيسلاو رايمونت (1867ـ 1925، لهستاني) به خاطر رمانهايش
1925؛ جورج برنارد شاو (1856ـ1950، انگليسي) به خاطر نمايشنامه‌هايش
1926؛ گراتسيا دلدا (1875ـ1936، ايتاليايي) به خاطر رمانهايش
1927؛ هانري برگسون (1859ـ1941، فرانسوي) به خاطر آثار فلسفي‌اش
1928؛ سيگريد اوندست (1882ـ 1949، نروژي) به خاطر رمانهايش
1929؛ توماس مان (1875ـ 1955، آلماني) به خاطر رمانهايش
1930؛ سينكلر لويس (1885ـ1951، آمريكايي) به خاطر رمانهايش
1931؛ ايك آكسل كارلفت (1864ـ1931، سوئدي) به خاطر اشعار غنايي‌اش
1932؛ جان گالزورثي (1867ـ1933، انگليسي) به خاطر رمانها، نمايشنامه‌ها و داستانهاي كوتاهش
1933؛ ايوان الكسيويچ بونين (1870ـ1953، روسي) به خاطر رمانها، داستانهاي كوتاه و اشعارش
1934؛ لوئيچي پيراندلو (1867ـ1936، ايتاليايي) به خاطر نمايشنامه‌هايش
1935؛ جايزه داده نشد.
1936؛ يوجين گلادستون اونيل (1888 ـ1953، آمريكايي) به خاطر نمايشنامه‌هايش
1937؛ روژه مارتن دوگار (1881ـ1957، فرانسوي) به خاطر رمانهايش
1938؛ پرل س.باك (1892ـ1973، آمريكايي) به خاطر رمانهايش
1939؛ فرانس اميل سيلانپا (1888ـ1964، فنلاندي) به خاطر رمانهايش
1940؛ جايزه داده نشد.
1941؛ جايزه داده نشد.
1942؛ جايزه داده نشد.
1943؛ جايزه داده نشد.
1944؛ يوهانس ويلهلم ينسن (1873ـ1950، دانماركي) به خاطر اشعار و رمانهايش
1945؛ گابريلا ميسترال (1899ـ1957، شيليايي) به خاطر اشعارش
1946؛ هرمان هسه (1877ـ1962، آلماني) به خاطر اشعار و مقالاتش
1947؛ آندره ژيد (1869ـ1951، فرانسوي) به خاطر رمانهايش
1948؛ توماس استرنز اليوت (1888ـ1965، انگليسي) به خاطر اشعار، مقالات و نمايشنامه‌هايش
1949؛ ويليام فاكنر (1897ـ1962، آمريكايي) به خاطر رمانهايش
1950؛ برتراند راسل (1872ـ1970، انگليسي) به خاطر آثار فلسفي‌اش
1951؛ پرفابيان لاگركويست (1891ـ1974، سوئدي) به خاطر رمانهايش، مخصوصاً باراباس
1952؛ فرانسوا مورياك (1855ـ1970، فرانسوي) به خاطر رمانها، مقالات و اشعارش
1953؛ سر وينستن چرچيل (1874ـ1965، انگليسي) به خاطر مقالات و آثار تاريخي‌اش
1954؛ ارنست همينگوي (1899ـ1961، آمريكايي) به خاطر رمانها و داستانهاي كوتاهش
1955؛ هارولد لاكسنس (1902، سوئدي) به خاطر رمانهايش
1956؛ خوان رامون خيمه‌نز (1881ـ1951، اسپانيايي) به خاطر اشعارش
1957؛ آلبر كامو (1913ـ1960، فرانسوي) به خاطر رمانهايش
1958؛ بوريس پاسترناك (1890ـ1960، روسي) به خاطر رمانهايش، مخصوصا دكتر ژيواگو. جايزه را نپذيرفت.
1959؛ سالواتور كواسيمودو (1901ـ1968، ايتاليايي) به خاطر اشعار غنايي‌اش
1960؛ سن ژان پرس (1887، فرانسوي) به خاطر اشعارش
1961؛ ايوو آندريچ (1892ـ1975، يوگسلاويايي) به خاطر رمانهايش
1962؛ جان اشتاين‌بك (1902ـ1968، آمريكايي) به خاطر رمانهايش
1963؛ گئورگ سفريس (1900ـ1971، يوناني) به خاطر اشعار غنايي‌اش
1964؛ ژان پل سارتر (1905ـ1980، فرانسوي) به خاطر آثار فلسفي و رمانهايش. جايزه را نپذيرفت.
1965؛ ميخائيل شولوخوف (1905ـ1984، روسي) به خاطر رمانهايش
1966؛ شميويل يوزف آگنان (1888ـ1970، اسرائيلي) به خاطر داستانهايش درباره يهوديان اروپاي شرقي؛ ونلي زاكس (1891ـ1970، آلماني ـ سوئدي) به خاطر اشعار و نمايشنامه‌هايش درباره يهوديان
1967؛ ميگل آنخل آستورياس (1899ـ1974، گواتمالايي) به خاطر آثارش درباره شخصيت و سنتهاي مردم كشورش
1968؛ ياسوناري كاواباتا (1899ـ1972، ژاپني) به خاطر رمانهايش
1969؛ ساموئل بكت (1906ـ1990، ايرلندي) به خاطر رمانها و نمايشنامه‌هايش
1970؛ آلكساندر سولژنيتسين (1918، روسي) به خاطر رمانهايش
1971؛ پابلو نرودا (1904ـ1973، شيليايي) به خاطر اشعارش
1972؛ هاينريش بل (1917ـ1985، آلماني) به خاطر رمانها، داستانهاي كوتاه و نمايشنامه‌هايش
1973؛ پاتريك وايت (1912، استراليايي) به خاطر رمانهايش
1974؛ ايونيد يونسن (1900ـ1976، سوئيسي) به خاطر رمانها و داستانهاي كوتاهش؛ هانري ادموند مارتينس (1904ـ 1978، سوئيسي) به خاطر مجموعه آثارش
1975؛ يوجينيو مونتاله (1896ـ1981، ايتاليايي) به خاطر اشعارش
1976؛ سائول بلو (1915، آمريكايي) به خاطر رمانهايش
1977؛ ويسنته آلكسياندر (1898ـ1984، اسپانيايي) به خاطر اشعارش
1978؛ ايساك بشويس سينگر (1904، متولد لهستان) به خاطر رمانها و داستانهاي كوتاهش
1979؛ اوديسئوس ايليتيس (1912ـ1996، يوناني) به خاطر اشعارش
1980؛ چسلاو ميلوش (1911، لهستاني) به خاطر اشعارش
1981؛ الياس كانتي (1905، متولد بلغارستان) به خاطر آثار داستاني و غير داستاني‌اش
1982؛ گابريل گارسيا ماركز (1928، كلمبيايي) به خاطر رمانها و داستانهاي كوتاهش
1983؛ ويليام گلدينگ (1911، انگليسي) به خاطر رمانهايش
1984؛ ياروسلاو سيفرت (1910، چكسلواكي) به خاطر اشعارش
1985؛ كلود سيمون (1913، فرانسوي) به خاطر اشعارش
1986؛ ول سوينكا (1934، نيجريه‌اي) به خاطر اشعار، نمايشنامه‌ها و رمانهايش
1987؛ ژوزف برودسكي (1940، روسي) به خاطر اشعارش
1988؛ نجيب محفوظ (1912، مصري) به خاطر رمانها و داستانهاي كوتاهش
1989؛ كاميلو خوزه سلا (1916، اسپانيايي) به خاطر رمانهايش
1990؛ اوكتاويو پاز (1914، مكزيكي) به خاطر اشعارش
1991؛ ني‌دين گوردمير (1923، اهل آفريقاي جنوبي) به خاطر مجموعه آثارش
1992؛ درك والكات (اهل جزاير هند غربي) به خاطر آثار ادبي شعرگونه‌اش
1993؛ توني ماريسن (1931، سياه‌پوست آمريكايي) به خاطر مجموعه آثارش
1994؛ كنزا بورواوئه (1935، ژاپني) به خاطر رمانهايش
1995؛ شيموس هيني (1939، ايرلندي) به خاطر بيان مصائب ملت ايرلند در اشعارش
1996؛ ويسلاو شيمبورسكا (1923، لهستاني) به خاطر اشعارش
1977؛ داريو فو (1926، ايتاليايي) به خاطر نمايشنامه‌هايش
1998؛ ژوزه ساراماگو (1922، پرتغالي) به خاطر رمانهايش به‌خصوص كوري
1999؛ گونتر گراس (1927، آلماني) به خاطر رمانهايش
2000؛ گائو شين‌جيان چين (1940،‌ چيني) به خاطر رمانهايش
2001؛ و. س. نايپول (1932، ترينيدا و توباگو)
2002؛ ايمره كرتس (1929، مجارستاني) به خاطر رمانهايش
2003؛ جان ماكسول كوئتزي (1944، آفريقاي جنوبي)
2004؛ آلفرده يلي‌نك (1946، اتريشي) به خاطر رمانهايش
2005؛ هارولد پينتر (1930، انگليسي) به خاطر نمايشنامه‌هايش
2006؛ اورهان پاموك (1952، ترك) به خاطر رمانهايش